NGECHE
LUO 

Jaduong’ ABILA 

AJOS WUOD ATIGA NY’OCHOLA WuonAbila@jaluo.com

---

02-07-2000

Kawuono Abich Ngeche kelonu twak kuom wach ma joluo osebedo ka wacho to
gikia tiende malong’o en wach mane owuok ekind Kombe Kombe kod Ramogi

KOMBE KOMBE WUOG OKO, KOMBE  KOMBE WUOG OKO
RAMOGI TIEKO DHOGI…

Kombe Kombe ok en jaluo gitiende en ja Kisii. Ramogi
bende ok en Ramogi maduong chande ma en Ramogi matin. Ne en thuolo mane joluo
pod manyo kar dak e gweng machiegni gi Nam Lolwe. Omiyo Ramogi ne oyudo nyako
Imbo kendo nogombo mondo okende to kuom hawi marach nochando dhok. Kata kamano
ne onyiso wuon nyako ni obiro nyuomo dhiang’ achiel Koro Ramogi nodhi e dala
Kombe Kombe moyudo ka dhano odich gi math sidang’ omiyo nolidho mokawo aputh
njiri kod dher Kombe Kombe. Kuom hawi marach nyako moro onene kendo ochako
goyo koko. Mano etiend wendno. Bang’e Ramogi ne otero dhiang’ e keny kendo
nomiye nyako.

To ne Kombe Kombe ojame ni chieng moro nyaka dhi maye
dheno. Ramogi ne luor mit Kombe Kombe biro make omiyo nopondo gi nyako ei
bungu moro madiny. Dhecha bende kare ne olal nono chal gimane wuon nyako
chande ne jalupo, ne oketo dhiang’ e yie odhigo kumoro nono. Ramogi ne onindo
e bungu gi nyako to kiny osirawende to nowuok, negikawo wuoth mabor mi gitundo
Got Abiero but paw Migwena (Pawni ong’ere ahinya kendo ji tuge higa ka higa).
Wuon dhiang’ ne omanyo Ramogi motamo wang’e, bang’e negiwuok kendo gi wuotho
nyaka Naya Kogweno ei Uyoma.

Kane piny ru machielo to Ramogi ochako yoro thidhia
gi se kod otuodo (otodo) ma ne opogo Naya kod loka machielo (en epiny masani
iluongo ni Karachuonyo), chon  nam Lolwe ne thany thany ema omiyo ne
Ramogi oyore. Kendo ne otony gi chiege. Ramogi nodak gi chiege kendo ne
ginyuolo nyithindo mang’eny ahinya. Nyikwaye gin joka Chwanya. Magi emane onya
monyuolo joma sani odak Kisumo (jokowidi), Kanyamwa (Nyamwa), Karungu (Rungu),
Kadem (Adem) kod Kabuoch (Buoch) jogi duto ok kendre.

WACH MOGIK:Wechegi
duto gin gik ma ogol e wich omiyo pogruok nyalo betie kain kod paro moro to
ornwa mondo wamedi.

Ogello Mak’Okullo

---

01-24-2000

E duond Abich Ngeche daher mar moso oganda duto ni okwe uru uduto kendo
ageno ni Were oritou maber nyaka sani. Nyocha antie e yweyo mar dwe achiel ema
omiyo usebedo ka ok uyud weche manyien koa e abila. Koro wase yawe, atimo mos
kuom kinde ma usebedo ka ok uyud weche mag abila. Wan duto wan kodu.

Mos mathoth ne Nyikwa Ramogi duto.

Jaduong’ Abila
Ogello Mak’Okullo

---

11-12-1999

Daher mar twak kod ogandawa duto kuom ngeche
luo, kata kamano ging’eny sidang maok nyal wachi tieki; Kawuono kaka odiechieng’
mokwongo wabiro puonjore ngeche adek:

1. ACHAM AYIENG’
NE ONEGO SUNA

Bed kod paro mar loyo wach kapok odhi mabor,
kik ichal jakong’o

mawachoni acham athonago. Suna bende ne ochamo
achama remo ma obare ndasi ma kaka ochak ng’wech ne otame, kendo koro inyalo
mana nege raoyi nono.

2. ACHANG’ CHACHA
NGETA MOPADORE

Kaka ung’eyo ngeta uduto en gima opadore
matin to oting’o kodhi eiye.

Mae puonjowa kuom oganda maok yie weche anyuola,
makata iloso gima ber manade to en nyaka otuch gi mare moro.

3. ACHI NGURE GOD
KABONDO

Ne ogandawa modak egweng’e ma chalo kaka
Kano kod Nyakach unyalo pimo pogruok manie kind gwengego kod Kabondo kaluore
gi gode mantie kochakore Nyabondo ei Nyakach. Kadich moro matek omaki ma
kaka itimri ong’e to ichalo mana gi ng’ama idhi got manyaka winj mana rem
e nguche.

---

11-14-1999

Kaluore gi twak mokwong’o kuom ngeche Luo
nyocha asing’oni Nyikwa Ramogi Ajwang’ ni pod abiro medo wuoyo

kuom Ngeche Luo. Kawuono wasom ondamo mar
ang’wen nyaka auchiel. 

4. Ade tienda to
awe ng’uta 

Kaka wang’eyo waduto ni masira en gima ok
wanyal geng’o kata ng’eyo cheing’ ma obiroe, oganda mang’eny ohero ywak

ne jowetegi mamoko. Ethuolo mar masira, ng’ato
paro mana ni en kende ema en kod chandruok. Deyo tielo to iweyo ng’ut en
mana kaka ng’ato nyalo yudo yo mar loyo masirano, ma bende ok yot ng’ang. 

5. Agulu mirito ok
yieny 

Kane pod wan rawere matindo to inyalo paro
ka i dok dala mondo iyud gago mar odiechieng’  to dakuon ok yieny
mapiyo kaka idwaro, to iparo mana ni gimoro rach. 

Ngeroni puonjowa kaka gima ogen ok timre
piyo kaka idwaro. Kendo opuonjowa ni mondo wabed kod ngima mobolore, kod
yie motegno. 

6. Anyam nyar Othoche,
chiemo loyone nindo, onind bedo to ochiem 

Ngeroni puonjowa kuom ng’at ma jawuoro ma
gire ok lwar, kendo oherore owuon maok onyal kata mana nindo koparoni ng’ato
biro tieko gigene. Moloyo jawuoch chiemo, makata oyieng’ manade to pod
omedo ameda makata nindo ema tere bedo. 

---

11-16-1999

7. Aringo misalo
kichuo piere piny 

Kuom ogandawa en mor maduong’ ka wendo obiro
eot, kata kamano nitie welo moko ma chal kod abayo nyar Nyandwak mak chuo
piergi piny ka obiro wendi. Ngeroni puonjowa ni kain wendo to nyaka item
bulo ngor to nikech chik jaluo ni wendo nyaka ng’ul olawo eot, tiendeni
nyaka obilie gimoro matin kapok owuok. Kik wiyi wil gi abayo nyar

nyandwat mane odhi mochweyo luchru moduoge
mana kaen kitundu. Omiyo bed kod chuny mobolore. 

8. Asot gwend Muga 

Nitie oganda mamoko ma ohero mana suoto umgi
e weche jowetegi, kendo ka owinjo wach to okasore ka dho koo mang’ue. Bet
asot en tich matek kaka ung’eyo, mae puonjowa mondo kik wabed gi dhok mabith. 

9. Atonga mayot ema
iyombo go koth

Kik iketri e rang’iny mamalo maok inyal betie.
Ka ichiemo to kik iged othonje ma ohing’o dhogi to nikech kado biro mana
pukore oko manjawi kayiem nono. 

10. Kipuonji liech
onyono 

Kipuonji en ng’at ma wiye tek makata jodongo
tem wuoyo godo to ok winj wach. Omiyo chieng moro achiel ne owuok mi odhi
ogedo mana e kor liech. Kaka ung’eyo ni liech ong’iyo gi yore mapile, kipuonji
ne olal miru echuny odiwuor kane liech omonje e ligala. Omiyo kik ibed
ng’at mak chik ite eweche ma iwachone 

---

11-17-1999

11. Aluru oidho
yath 

En puonj kuom ogandawa ma onyuol e mier ma
omewo, kuom mano nyithindgi ok ne chandruok kaka nyathi jachan ma gwonyore
gi sare. Iyudo ka nyakewo moro obiro odak  kanergi ma omewo kato oketore
engima ma malo mit ochako chayo jowetene mamoko, to kadiponi chieng’ moro
diriembe mit ochako yudo chandruok, joma ne onyiero kendo ochayo ka to
koro winjo maber. Mano e tiend ngeroni, kaka ung’eyo ni  winj aluru
ok oidh yath, odak mana ei lum maka diponi oidho yath to nyaka ogore piny. 

12. Angera e awanya 

Jawanya ok dimb wach pile, ka oromo kodi
to nyaka otem geyo tiend gimoro manyalo miyo kik ipar wach moro kuome.
To en ng’at mohero lung’o wach. Omiyo kik ipar ni gimoro amora ma ng’ato
ogolo edhoge kaka angera en mana mar kayiem nono. 

13.Awendo ok we yiege

Nyathi kawo mana kit wuon, mier mang’eny
ie luo uneno ka iwacho mana ni jokang’ane to Ruoth ne ogwedho, in mane
ik en hapi to inyalo temo to ok ichopie rang’iny ma malono. Kido wuok e
anyuola. Kaka awendo kata iket mana gi gwen e dala to ka oseto mi nyithindo
owuok e goro to kata iol mana kuoyo e itgi to nyaka chieng’ moro gi dogi
e bungu. 

---

11-18-1999

14. Awinjo winja
loyo ng’ama oaye 

Weche mi fwambo koni gi kocha landore maloyo
adier, wach awinjo landore mapiyo kendo oganda mang’eny ohero

weche ma chalo kamano. Jokuoth ema ohero
wach awinjo. Kapok iyie kuom wechegi to tem ane iyud adiera kuma

oaye. 

15. Awinjo awinja
kaka gweno winjo aora

Kaka ung’eyo ni gwen ok ter modho aora omiyo
en wach malich kadiponi gweno oyud ka odhi modho e aora. Ngeroni puonjowa
kuom ng’at ma ok ong’eyo wach moro ma wachore kuom ndalo mang’eny kata
kuom gimoro ma ok oyang’ore godo maler to ogombo ng’eyo kuom ndalo go duto.
Kata ndalo mane kech mar KILO kata GOROGORO ochamo ji kipenjo ng’ato ni
to ne uchamo ang’o to odwoki mana ni wan chiemo tinde wa winjo awinja kaka
gweno winjo aora mano nyisoni en gima tinde yudo tek sidang’. 

16. Bed mos pod ok
ineno kang’eyi

En puonj kuom rawere matindo, neno ng’ech
tiende ni bedo gi nyodo ( yudo nyathi mamari )  jodongo wacho ne rawere
ni kik inyier puth mit kichieng’ inyuol lwang’ni. Kuom oganda malungo pelele
kimur to

wachoni bang’ math oyugno gimoro amora nyalo
wuokie, ber kata rach. Omiyo bed motang’ gi gima pok ineno. 

17. Beduru motang’
hundhwe ni machiegi

Hundhwe en winyo maporo weche, omiyo ka piny
chiegni ru to uwinjo ka ochako wer mano nyisore ni osudo machiegni mar
poro wach. Kuom ngima wa mapile hundhwe gin joma fwambo weche. Omiyo gimoro
amora ma iwacho nyaka itang’ to nikech onyalo luori in iwuon mi ochwe odhogi. 

---

11-19-1999

18. Ber wuotho gi
jating’ kom kata jakol kudho

Jodongo ne wacho ni ber ka ng’ato dhi wuoth
to ogwelie jowetene moko ariyo to nikech weche moko nyalo maki to kaka
itimri kendi ong’e, ma e tiend ngeroni. Kendo opuonjowa ni ong’e ngama
nyalo loyo gik moko duto kende owuon. Nyaka ibedie gi ng’ato manyalo konyi
ng’ado reiko ka wach moro ojuki. 

19.Bie ojiemo ne
ng’wen (oyala) 

Ka ng’wen pok ochako wuok e burgi to bie
ema telo kendo goyo ajawa malich matamre gi nono, kae bang’e to ng’wen
wuok. Mae puonjowa ni ng’at machiegni kodi ema dhogi, mi dumbi e mach.
Bang’e to opanjo gi chien mana kaka bie bende ka ng’wen osemoko e atunga
to gi chako ng’wel kendo gidok e bur. 

20.Bingo ( dhongo
) iro to ok e tedo

Inyalo kendo dhako maber sidang’ nono, ma
oganda duto puoyo kaka ikendo nyar ber to kare ikendo mbara riany maok
chuo piere piny. Yawuowi masani bende mana kamano, kodhi e keny to odimbore
kendo inyalo puoye kaka ng’at malong’o sidang’ to kare kido to opando.
Omiyo kik ine ler agulu gi oko kapok ineno iye. 

---

11-20-1999

21. Budho olak mokayo
e sino 

Ka gimoro mane ok ipar ni nyalo timore otimore
to iwinjo mana ka iwachoni okalo sino, kaka ung’eyo uduto ni sino en giko
puodho kama pur ogikie. Ka ja chan oyudo pesa mi oloso gimoro maber 
mit wiye chako jany mi ochak goyo ne owetene mamoko siboyi kaka en tinde
ok en kaka uparono. Oganda mane ong’eye chon ka pod ogwonyore gi sare to
wacho mana ni budho olak mokayo e sino tiende ni ber okelo rach, mi achaya
odanjie. 

22. Bur ochiek dwaro
twinyo (bicho) 

Wach ma osebedo ka ipando ndalo mang’eny
koro nyaka gol oko e lela,

bur en gima lit ahinya to ka ochiek to nyaka
bare mi biye nyaka nyaiye

wuogi eka inyalo yudo yweyo. Wach bende ka
oromo kor ji to nyaka many tiende kuma owuokie, mi yud kaka inyalo lose. 

23. Chik chik nyadiend
Opila 

Kaka ung’eyo ni  nyadiel ohero mbesore
aseche ma oyieng ekaka jomoko bende ohero milore kata rumo wach maok ong’eyo
tiende. Mani puonjowa ni kik walokre Nyarusa diend Otiu, bed ng’ama odimbore
ma nono tiend wach. 

---

11-21-1999

24. Chiero mithiedho
ema gawi 

Chiero en tuo wang’ to ok ober ka omako ng’ato
to nikech tong wang’i otho dibo (rachar) maka diponi inyalo thiedhe to
en wach maber ahinya. Ngeroni puonjowa ni timni maber ema nyalo dhogi to
nikech ka ikonyo ng’ato to olokore kod mi ochwe odhogi kod jowasigu, kadipo
ni ithiedho chero to ochako omaki in iwuon to ng’at mithiedho to koro neno
maler. Onego watang’ seche duto ma watimo gimoro ne ng’ato machielo to
nikech dhano wadu e jachiendi. 

25. Chien kiyany 

Ne oganda mag joluo modak e pinje maoko kaka
Amerika, Ulaya ( Frans, Onjiro, Urusi…), pinje jorabuore (India, Uturuki,
Israel…) gi temo lal oko makata dala kaluo kuma ne onyuole rwenye ka
iromo kode to owachoni an ne adar chuth ma wach ma kono to awinjo mana
kaka gweno winjo aora, dak iparie ni chien kuno to ema ne idong’e kendo
jonyuol bende pod ngima. Kata dholuo bende tinde ok owachi. Ka koro wach
moro ditimre mi koro ochop ni nyaka idog mana kaluo koro to ibiro timo
nang’o? Nyithindwa kik wiyi wil gi kuma ne oikie biechi. 

26. Chuowo chieth
gi riwi (kudho). 

Jomoko ohero keto korgi, kata e gima oyombe
gi bor, Omiyo kik ibed ng’at ma ohero ngadore e gima oyombe gi bor. Ng’ato
ka ng’ato gi pokne. Kaka ung’eyo ni minyaga en gima ngwe to ere kaka inyalo
chouwe gi kudho? 

---

11-22-1999

27. Chweya Rarek
ja Kochia 

Kochia en gweng moro ei Homa Bay, Rarek ne
oor  mi ochweyo mak oduogo nyaka chil kawuono. Ngeroni itiyo godo
kuom joma ka omi ote to ok chopi, kata dwoko bende ong’e. To kadiponi oduogo
to bende okawo ndalo mang’eny sidang’. 

28. Dhako marach
ja mocho tung’ 

Mani puonjowa kuom dhako makite rach en ka
odhi mocho to ok obed machiegni nikech duonde ong’awo, kata angera kod
mon wetene bende okia. Ere gima omiyo omocho tung’? Mondo oyudo thuolo
mayot mar ng’wel mapiyo. Kaka ung’eyo ni gweng’e mokiewo gi nembe kaka
Wich Lum, Misori, Kasgung’a, Asembo, Sori kod mamoko ji pod moyo rech e
dho nam, koro dhako molokore gele kod jowetene en ok omoch diere to nikech
dipo ka otuomo tiend nyawadgi to kaka odwoki tame. 

29. Dhano ema ne
oiki to owe biero

Nyithindo moko ok odewo jonyuol kata kony
moro amora ong’e ma gi chiwo. Koro miyo kata wuoro ywago mana kaka ne oiko
ber to rach ema odong’. Biero en ofuku ma nyathi bede kapok onyuole. Berni
ema nomi idag aming’a. 

---

11-23-1999

30. Dhok e tung’
dhano

Kaka rwath chuowo liel kod tung’e ekaka dhano
tiyo kod dhoge kuom poro weche, ja mil wach chalo rwath ma tung’e ojany
kendo gwetho ka oneno kama idwaro porie dwasi. En puonj kuom rito dhok
to nikech gima iwacho ema nong’adni

godo bura. 

31. De nyuok 

Kuom ng’at ma ngoro pile inyiso mana ni mondo
ode nyuok, tiende ni mondo obed kod chir, Ne ng’at ma ong’e kod chuny mar
geno; pile imedo jiwe mondo otim kinda kuom gima otimo. Tiende ni ong’e
gima biro mayot, nyaka iti matek. 

32. Dher ariemba
inyiedho to ing’iyo rangach 

Ng’ato ber gi gire, omiyo dhiang’ ma ok mari
inyalo om esaa asaya, mi chak bayi, mae puonjowa ni kik ibed ma mor 
gi muandu maok mari. Bedgi mari kata tin. 

---

11-24-1999

33. Dhiang’ otho
od gi odhera 

Ng’at ma ose bedo kod chandruok higni mangeny
ka oyudo gimoro dichiel to omako gi lwete ariyo. Ochalo mana gi ng’at modhero
maka dhiang’ otho odgi to ochamo mi onindie, ka oparoni ok nochak oyud
kendo. En ngero migoyo ne ng’at ma osebedo ka ni  kod chandruok, maka
oyudo gimoro to ochunje mana ka ja maino (kiyaka). 

34. Dhako en chok
odiere 

Dhako e chuny dala, misumba ji ok thor dhi
e dalane, to nikech ot ma dhako ong’e chal kod gunda mane ji ose darie.
Kaka chok odiere bende eman kod dhadho, ekaka dhako bende chal ratuon mar
dala. 

35. Dhuku dhuku dhoth
rombo

Ng’at ma ohero nuoyo weche chal mana kod
dhoth nyarombo. Kendo kata ne owacho wach mamit ma nade to koro oboth both,
kaka ung’eyo ni nyarombo dhoth kuom thuolo mabor ahinya. Wach ber mabedo
gi gikone. 

---

11-25-1999

36. Dhiri dhiri
Nyono chi Odeny

Chi Odeny ne obaro ji ndasi mana gi nyono
ma dhiri dhiri, kaka ung’eyo ni miel bende nyaka loki, to ka osiko mana
kaka ne ochake to kata mitne bende koro ong’e, kendo koro oboth both. Gimoro
ber gi gikone. Bende eka onyalo moro wang’ oganda. 

37. Ero isoko Nyajwaya
gi asere 

Nyajwaya en le ma ka okawo aputh njiri to
kata mana asere ema ibaye godo to ok yude, moloyo ka ong’eyo ni ilawe.
Kik ipiemri kod gima oyombi gi bor. 

38. Ero jachien soko
gambi

En puonj kuom joma wigi tek, kaka Kipuonji
mane okwer ni mondo kik dhi gedi e kor Liech to otamore winjo wach, kikimonj
sibuor kama oninde kiparo ni in kod tong’ ibiro nege. 

---

11-26-1999

39. Ero jachien
kwayi remo 

Kik itug kod ngimani to nikech ka pachi oparo
gimoro ma nyalo miyi masira to in iwuon ema ibiro bedo echandruok, kik
gombo mi ichumbri e mach kayiem nono. En puonj kuom oganda ma ohero ng’ang
e ranginy mamalo moyombo gi, ni ng’ane mane otimo cha to loya gi ang’o. 

40. Ero tinde ileny,
mit kachieng’ moro ituo 

Ong’e gima siko gimoro amoro ni gi gikone,
ka iyieng kawuono to parie makiny bende, to nikech samoro kiny ni deny.
Kain kod mwandu to mondo itang’ ahinya to nikech mag pinyni rumo. Ong’e
gima ong’irore ma ok no rum epinyni. 

41. Ero itwito awanya 

Jomoko ngero ji kuom gimoro ma odwaro ni
mondo omiye, Ei angera gombo nyaka bedie. Moloyo eyor kisera yawuowi ok
chom nyiri tir, gi temo loso eyoe angera. Twito chalo kaka doyo tiend wach

---

11-27-1999

42. Ero isuoto umi

Donjruok e weche maok ing’eyo korgi nyalo
miyo irom gi mak olwer. Kaka umi kaok ikungo to chieng moro ibiro ngweyo
nyaka gik ma ngwe misuto. 

43. Ero ibet e wach
gi law Ogara 

Nitie jomoko maka mbaka owuok to en ema odwaroni
mondo owinje, ogoye tulo makata joma odong ok winj dwondgi, olokore ming’eyo
chi Muksero kata Nyakara kotiu mane okarore e wach mi ne okelone tho kayiem.
Mani puonjowa ni mondo ibed ng’at moboch kendo miyo jowetene mamoko thuolo
e mbaka. 

44. Gala gala ruadh
Muma

Kaka ung’eyo ni japith chako ruedhi nying’
kaluore gi kitgi. Ka kiti ronje to iyudo mana nying’ marach e gweng. Kaka
nyathi ma lwete bith iluong’o ni Achich to nikech kama okale to nyaka wach
wuogie. 

---

11-29-1999

45. Geno gen Rowa

Rowa ne ogeno chweya Rarek ja Kochia, tiende
ni ne ogeno gima ok nyal timore kaka Rarek bende ne orito mi ochweyo luchru
mak one koda wang. Bedo gi geno ber to onego ibed kod paro malong’o kuom
gima igeno no. 

46. Geno lep Nyakeno 

Endalo machon lep ne en mar jodong’o, to
Nyakeno ne onego le mi ochamo lep duto kende. Jodong’o ne orito piny modagi
ru mi ne odoko ngero.(chal kod ngero ma malono) 

47. Goda apayo to
aidho

Jachan ong’iyo gi chandruok, omiyo jodong’o
machon no wachoni nyuogo makayi ema igwonyo. Chandruok na an ema ang’eyo
kaka anyalo loyo, kaka got bende ng’at maidhe ema ong’eyo pekne.

---

11-30-1999

48. Gondra dend
rapur 

Chon ne ichomo rapur (kwer) kod pien mondo
kik ong’ikni, to moloyo kwer nyaluo miluong’oni ochowo. Ne iluore e kor
rapur nyaka omake motegno. Ngeroni itiyo godo kuom ng’at man kod wach matek
ma kaka inyalo losi ong’e. Weche masira oluore koni gi kocha mana kaka
del ogondore kuom rapur. 

49. Goyo obindi 

Ka ng’ato ojali kod ojala (beti) ma mingli,
to ong’e remo mowuok; mano iwachoni ogoyi obindi. Ngeroni puonjowa kuom
oganda maka ji ni e bura to wechegi ok gi gol oko tiendeni gi goyo jobura
obindi mi bura rum ka ji ok ochopo e winjruok. 

50. Goyo agoro 

Ka owadu oyudo chandruok, kar gone mos to
in igiyone mana siboyi, ni ero oromogo en ema nyocha odwaro kende. Nyocha
olokore aketo kore dak onyalo. Tiende ni imor kod masira ma nyawadu oyudo
to dak parie ni kawuono mare to kiny to mari. 

---

12-01-1999

51. Goyo gi guok 

En ngero migiyo ka ng’ato onindo ni nyawadgi
e dir neng’o, ka ja amadia moro owuondi mi olal kod mwanduni tiendeni ogoyi
gi guok. Kaka okil kata obila ma Kenya goyo ji mang’eny gi guok, ni kaok
igolo gimoro to weche gi igwenyo

agwenya. 

52. Gweno uch gi
ombich nyawadgi 

Ung’eyo ni ka oneg gweno to nyawadgi odich
kod ombich kendo orikni godo ahinya. To ok ong’eyo ni en bende odiechieng’e
chiegni. Mani puonjowa ni ka idak eod kiyo to kik idir kite kochomo kor
ot, mano dimi inind koyo kaise toyo kich odi iwuon. Chal kod jakuo ma goyo
jakuo wadgi, koparo ni mare ok nong’ere. Ichalo ng’ama kunyo bure kende. 

53. Ich lach ne onego
Okal Tako

Gimoro ka gimoro nigi gikone, Okal ne ochamo
mothoye to nikech ne wuoro mang’oga omake mi ne ochiemo ma iye obarore.
Gombo mang’eny ok ber bedgi mari kata tin. 

---

12-02-1999

54. Ichwe ka ng’ama
chiemo gi muofu 

Ethuolo ma ja ohala oyudo pesa mang’eny kuom
uso gigene e neng’o mamalo tiende ni jo ng’iewo to ywak kendo winjo matek
ahinya. Mani timore endalo mar kech, weg dukni winjo maber kabisa to nikech
koda oketo bei malo to ji biro ng’iepo. En puonj kuom joma paro mana makorka
kore owuon to ok mar nyawadgi machandore. Mana kaka ng’at

machiemo gi muofu bende chiemo mang’eny ka
en kod adiera ni muofu ok nene. Dak opar ni muofu bende winjo kech mana
kaka owinjo. En puonj mondo kik inind e dir neng’o ka diponi in e okang’
mamalo. Kaka sani kech nego jo Turkana to jotelo mapogo chiemo to lokore
amadia. Mano bende doko tim? 

55. Ikak ka jadiewo 

Diep en tuo marach kabisa, kata mudho olil
to jadiewo nyaka muomre oko mi odhi ool minyaga oko. Kata ondiegi ruto to
ok odewo ng’ang. En puonj ni donjruok e gimoro ahinya nyalo kelo chandruok. 

56. Ilal ka wuon
Akwenda mane ogo dero ne bend ahula 

Kaka ung’eyo ni bang’ kayo cham to oganda
mang’eny ohero dhi funo (hulo) bando kata bel. Wuon Akwenda ne oneno ni
okwong’ olos kama obiro ketoe chamb ahula kapok obedo gi adiera nito bende
obiro yudo gimoro koso. En puonj ni kik iket geno e gima pok ineno gi wang’i
kata mapok imako e lweti. Kik igen gima luchi ok ok ochotie, onyalo bayi
ka wuon Akwenda. 

---

12-03-1999

57. Imako mandi
opong’o lweti 

En ngero ma inyiso rawere matindo maparo
ni gise bedo jomadong’o ka oneno ni orabora kendo wuoyi oserome. Bedo ng’ama
ng’ongo ok en gima in ema inyalo wacho, luor kod dembruok ema biro miyo
duong mari nonenre. Ngeroni puonjowa ni rawere kik tim achaya ne joma dong’o,
ka gi paroni gisepong. En ngero mar ayany. 

58. Irikni ka ajuoga
ma oneno mand rombo

Oganda mang’eny jorikni ka owinjo ni nitiere
mich ma ibiro chiw ne ng’at ma obedo jatich maber, to pile ok giti kod
adiera en mana nikech mich mane osingi. Ajuoga ohero medo weche ka oneno
ni dala ma odhiye thiethno nigi mwandu mathoth. 

59. Itimori ondiagla

En ngero ma igoyo ne ng’at ma timbene ong’ielo
ng’ielo. Kendo ohero timbe mag anjawo. 

---

12-04-1999

60. Igori e pier
mong’am 

Kaiyudo gir nono maok luchi ochotie to nyalo
miyi masira to nikech ok inyal rito, kendo gibiro mana lal nono. Dhano
ohero laro gik mochiw nono to bang’e gichako gi tugo godo. Kata jakuo kawo
thuolo mar dhi kwalo mwandu e bengi, hape nie kind Asumbi gi Akuru, inyalo
make ikata onyalo tony. Goruok e pier mong’am tiende ni yudo gimoro e yo
mayot, kata kamano onyalo miyi masira. 

61. Ikarori ka ogwal 

En ayany ne joma ohero kiyaka, ma gimoro
ka gimoro ka oneno to ochunje, mana kaka ogwal bende ok inyal pogo, nito
koro obet koso ochung’. 

62. Ipedho (teng’o)
Aming’ ni ogawo 

Tiende ni ichwako richo main ema mach biro
wang’i. Pile aming’ ok cham kendo gi tindo tindo to ka in kar teng’o oyala
kata ogawo to aming’ ema iteng’o, chalo ng’ama kar doyo bel to doyo mana
oluga. 

---

12-05-1999

63. Ithanyri ka
yap ng’at achiel 

Ong’e ng’ama nyalo loyo yore ge duto kende.
Kata obedoni otiyo matek machal nade. Yawo an kama ituomo e pi, to ng’at
achiel ok dwaro yawo matut to nikech otiyo kod pi matin. Riwruok ema kelo
dongruok ne oganda 

64. In e ludh widhi?. 

En angera ne joma paroni gin ema giber/ohergi
maloyo joma moko. Widhi en kaka ludh mise mar ot. Mise en ang’o? Ludhe
mi kwong’o chung’i ka ichako ger ot, kaka ung’eyo ni nyaka gibed yiende
motegno ahinya eka ot bende nyalo bedo motegno. 

65. Iming’ ka mane
ok oninde swindhe 

Oganda mangeny osebedo ka penjore nito ng’at
mandiko ngechegi en ng’at ma nade, kata ere gima omiyo okethonwa seche
kod weche jodong’o moti. Mago e oganda ma waluong’o ni joma ming’ ka mane
ok oninde swindhe, nikech okia chike kod ngeche luo machon. Swindhe en
ang’o? En od dayo moti kama ne rawere puonjore chike luo machon. Mano emane
chalo kaka sikul mar nyithindo matindo mapok oromo dhiye sikund rieko. 

---

12-06-1999

66. Ipodho liswa
or mbuluswa

Mani en ng’at ma ok ong’eyo pogo kind ber
to gi rach, kendo ong’e gima onyalo timo mi chom yo, yorege obam ochomo
ronje, olokore obaro nyar Wasare mane obaro kod thum odhigo e simba. Kaka
ung’eyo ni oche gin joma omi luor magundho kod jokaoche, to or mbuluswa
to ne timbege obayo anyong’ mi ne odoko ngero nyaka sani. En puonj mondo

ng’ato ka ng’ato olos nying’e, nikech nying’
e dhano. 

67. Iori ka dho ko
mokuok ( mang’we ). 

Mani en kuom joma ohero owuora to kata gima
ong’eyo to ong’e. En puonj ni kik ilokri Dhere nyakoke, mane dhoge oweyo
mabith mana mar puoyo timbene to mar nyawadgi to kata ber to ok chalne
gimoro. Rit dhogi dipo ka oteri emach, mi owang’ dendi duto. 

68. In bende ka wang’i
okolo kudho

Ithuon ka agwata to luor bende iong’e godo,
en kuom joma ok dew jowetegi, kendo achaya ema ohindo turi, en puonj mondo
iluor joweteni kendo kik ibed kod chuny mar akwede. E piny ma wantie ni
ok sikie,  kawuono inind diere kiny inind tung’. 

---

12-07-1999

69. Inind diere,
inind tung’ 

Ong’e gima ong’irore e wang’ pinyni maok
no rum. Gimoro ka gimoro nigi ndalone. Pime mana gi ndalo mane pod wa lawo
nindo e swindhe, ne iyaro par thagalany to yawuowi ne temo laro kar nindo,
nikech luoro nika inindo machiegni gi dhoot to ondiegi dipo ka ochami kendo
nika inindo diere to bet iyudo liet nikech oganda mamoko ogeng’o bathi
koni gi koni. Koro ne luwore gi kaka iriyori mi iyudo kar nindo to ok inyal
yudo kama chalre pile. Ngima bende chal mana kamano odiechieng’ ka odiechieng’
nigi mage. In ma imor kawuono to makiny to bende ing’eyo? 

70. Inirom gi mak
olwer 

Kuom gimoro amora ma itimo marach onego ilok
pachi, dipo ka ichumbori emach kayiem. Bed ng’at ma winjo puonj kuom ogandane.
Romo gi mak olwer en ang’o? Tiendi ni yudo masira ma ong’e kaka ikonyri. 

71. Ing’adori ka
oyiech dak 

Mani en ranyisi kuom oganda ma ng’adore e
okang’ moyombe gi bor. Mana kaka oyiech dak bende temo mondo owuog oko
mar dak (agulu) to ok onyal nikech dak oyombe gi bor. Kendo kor dak bende
poth ma koke ok nyal mako. Mana kaka aket kore ma hindore e gima ok onyal
chopie. To bende inyalo yudo gima idwaro to kaka irite tami. Oyiech dakbende
nyalo wuok oko mar dak to kato wuon ot nege, moloyo ne osik ei dak, dikoro
odak aming’a. 

---

12-08-1999

72. Iwuoyo ka ng’ama
ogo lwedo eiye 

Wuoyo mang’eny kendo loso maber kuom gimoro
nyalo miyo ji bed gi to kuom wecheni ma iwacho. 

73. Iwuor kokusi 

En anyany kuom jawuoro, ma gire ok lwar piny. 

74. Ich ok luoki 

Pile wayiero gik ma wachamo, to ich to ok
yier chiemo, tekni ise muonye, to obiro mana kane. Mano nyalo bedo ngero
kuom ng’at ma ohero welo, kendo ok oyiero nito in ng’at ma nade? En ni
cham gima ihero nikech ich ok lil. 

---

12-09-1999

75. Ibor kachieth
okinyi

En ayany ne ng’at ma rabora, to moloyo kaibor
kendo inyap. Kaka ung’eyo ni gokinyi nyaka ng’ato gol minyaga oko korka
onyalo winjo maber; ojabedo maduong’ to nikech otieno mangima ne ok ogolo
minyaga oko. To moloyo ung’eyo ni chieth ok otegno ma onyalo chung tir,
koro sama isegole to ofuonyore, mano nyiso nyawo, mar ng’atno maok nyal
chung’ tir. 

76. Igedori ka jatoko 

Chon ne minewa tedo e kendo ma okuny edier
ot, kendo ne gitoko ka gibedo e kom nyaluo, kata e orindi moro matin. Omiyo
ne giketo agulu e kind tiendegi. Ne en tich matek ma ng’ato nyaka gedre
korka yudo thuolo mar toko eyo mayot, to chik jaluo dhako ok onego bedi
kogedore. En ngero ni ka iong’e kod yo machielo mar timo gimoro to nyaka
iti mana gi yo mantieno, mana kaka jatoko bende ok nyal toko chung’o nyaka
to obed mana e orindo (ten). 

77. Ifwayo wach ka
jang’ol ring’o

Jang’ol ring’o pile odich ma kata gima iwachone
ok owinji, kendo oduoko weche mopogore gi gima openje. En puonj ni mondo
kik itim gik mopogore opogore e saa achiel wiyi nyalo wil mi gimoro kethre. 

---

12-10-1999

78. Imino wach ka
puth/kauno(ngori) 

Igoyo ngeroni kuom ng’at maok chom weche
tir osiko mana ka oping’o wach. Pile iwacho ni puth tekone nie dhoge to
nikech onyalo wacho gima ok onyal timo en owuon. Uno(ngori) bende ung’eyo
kaka ominore maka idwaro gonye to nyaka ikaw mana thuolo malong’o. 

79. Irungori ka chwech
poya 

Agulu ma ochwe maber
ema ji ohero kendo ka otere e chiro to ji laro alara, to jachwech poya
pile ok ong’eyo loso agulu maber; samoro iyudo ka ochweyo agulu mothung’
gimalo mano chalo kaka ng’at ma ochwere magala gala. En kaka ayany. 

80. Itar ka min ajow
biye 

Ja jow biye pile chiewo gokinyi fuyu fuyu
piny ka mwanda pok olayo, mondo oyud ka biye omoko. Nikech ka orito mi
chieng owuok to biye biro dok ebur. Mani nyiso ni ethuolo ma iromo kode
yudo kapok oluokore kata wang’e pok olawo. En ayany ne ng’at maok ohero
luokore. 

---

12-11-1999

81. Iyot ka nyange 

En ngero migoyo ne ng’at ma tiyo piyo piyo.
Kaka ung’eyo ni nyange yot kendo ka odire to okawo aputh njiri, maka ochomo
aora to onyalo kata mana lal. 

82. Jaber jaula 

Pile ji ohero nyuomo mon ma ber kuom neno,
kendo ka ng’ato onyombo to iwinjo ka jowetene penjore nito ineno chiegeno
chal nade! Bende ober….? Mak mana wigi wil ni ber ok bed nono, en gi
nyaiye, omiyo kik ipuo gimoro gi okone kapok ineno iye. Kaka joluo gin
jopur, inyalo yudo ni ka inyuomo dhako ma jaber, to onyap ma kata rapur
ok onyal ting’o kodhigo e puodho nikech lowo biro lile, mano to koro ere
berne? Kata inyalo nyuomo jaber ma iro juog wang’.  Omiyo ngeroni
puonjowa ni ber en kido. 

83. Jabudho e duonde
ariyo jabed jamiriambo 

Mani chal gi jadoho, makia rito dala ma tero
weche koni gi kocha, omiyo mon bedo kod achaya ekindgi giwegi. Opuonjowa
ni ok inyal tiyo ne ruodhi ariyo eyo machalre, ibiro hero moro to ichayo
machielo, mana kaka mon bende ok inyal hero duto. 

---

12-13-1999

84. Jachan gwonyore
gi pado

Bedo jachan chalni in misumba jamwandu to
nikech ibiro tiyone nyaka chieng. Kendo osiepe bende iong’e godo kidwaro
loso kod jamwandu to iwinjo mana ka owachoni pok ichopo e okang’ kata ranginy
mar wuoyo kode. Gwonyruok gi pado en ang’o? En ni pile jachan imiyo mana
gik ma jamwandu ojok godo, kendo owachoni kar wito gini to mi uru jakwath
moro modhierni, mani e pado. Pado en ng’injo madong’ ka agulu otore. Ochal
ka nono kendo iwite oko. 

85. Jachan nyombo
gi wang’e 

Pile ka keny ochopo to yawuowi ikore ma joma
ong’e kod lep kisera to nyaka kwa jowetegi man godo.Wuon keny bende temo
ikore chon mondo olos nying’e. Kendo nyiroye mag keny bende nyaka ik chon.
To kadiponi jachan ema dwaro nyombo, to ong’e kaka onyalo yudo gigo duto
kata osiepe bende oong’e godo madi tere wuoth. Miyo en milumb keny otieko
mana gi wang’e to nikech nyako ma onyalo yudo bende ong’e.  Mae chalo
gi keny mane otera Alego Karuoth, maka ne wadonjo e dala to jodongo’ sigore
asiga nito orwa no to erego? (kendo ne gi penjo gi dho Alego:” ila wuowu
no en ng’a owuoko, koso omondu, koso en mbu abdala?”) tiendeni bende en
ng’at man gimwandu; en ja boma, koso japur, koso en ja dala? Hawi maber
ne wadiyore gi gimoro matin omiyo keny ne odhi maber kaka ne wachano. Ngeroni
nyisowani jachan pile bedo kod gombo to kaka otim ema otame, chunye to
gombo to kaka otimre ong’e omiyo otieko gombo gi wang’e. 

86. Jachien otho
e ite

En ngero ne ng’at maok chik ite e puonj ma
imiye, omiyo oyudo chandruok marabet ka polo, mana kaka kipuonji ne oyudo,
kane otamore winjo wach jodong’o. Liech ne oruche mi olal miru. Bed ng’at
maluwo chike mane kwerewa owenwa mondo obed kaka ogayi. 

---

12-14-1999

87. Jachwech chiemo
e tago

En puonj kuom jo mwandu ma gigegi ok lwar
piny makato otonglo ema ikwaye to ok omiyi. Jachwech agulu bende pod dwaro
mana yudo omuom kuom chweyo agulni mang’eny omiyo oneno ni ka oloso tawo
moro matin to biro ngadone wi nengo, omiyo okawo mana tago ema otoke. Magi
e jok ma waluong’o ni ngudi mak gire ton. Koro to ere berne ka ok inyal
neno ber mwanduni in iwuon kapod ingima? 

88. Jachien obayo
mire gi kwesi 

Ka ng’ato okelo ne nyawadgi moro hawi marach
kata otimone gimoro maok ochomo kare to igoyo ngero machal gi ma. Mire
gin winy moko madak e dho aore kuonde ma otimo siany, omiyo ka ochopo seche
mag odhiambo to gi chokore, to kadiponi ne ng’ato nitie machiegni to obayo
kede moro ei siany kamane mire obuoroe to gi wanyore pep. Mano nyiso ni
ber olal to rach (masira) odonje. Kuom jodong’o kwesi ne en gima oluor
ahinya, to koro kwesini ema ja ajiendeke moro obayo godo winyo! Mire otony
kwesi to olal. 

89. Jagam dhoge ariyo 

Jagam pile temo puoyo koni gi koni, olokore
nyakonkon pand Kisii. To nikech ka diponi  oseyo konchiel to keny
obare omiyo nyaka olos nying’ weg keny duto machalre. Pand Kisii ipiago
koni gi koni omiyo ka imake marach to ong’adi. Kik iwach wach moro marach
kuom ng’ato samoro in ema onyalo ndhogi. 

---

11-15-1999

90. Jakisuma ok
or e dero 

Gombo kod denyo mar yudo cham nyalo miyo
jakisuma ting’ dero mangima dhigo to nikech oneno ka gigo ng’eny motamo
wang’e, to en to oong’e kata gi mifuth bel ma onyalo dondo. Ngeroni miyo
aparo ndalo machon kane pod an rawera matin, Nyamin mamana moro ne otedo
Karachuonyo (Kobala) to kane ochopo ndalo ma kech chamoji to ne obiro kisuma
thurwa Kasipul kendo mamana ne nyise ni mondo odonj mana e dero kende,
chieng’ moro achiel ne osuso oduma maromo ogunie achiel kod rabuon bende
ne ose iko kod gik mamoko. To e ndalogo ne ong’e mitokni madhi yo Kobala-Nyakwere,
ni mar ndara ne pok olosi. Koro nechune ni nyaka owuoth gi tiende ka oluwo
yo mocho Sino Kagola nyaka Mawego mi ochop mwalo dho nam. Ne chune ni nyaka
okowre gi jo ohand bala mane wuotho kod punde, to jogi bende ne ting’o
misigo mapek, koro mamani kaka timre ong’e, omiyo ne owuotho to obuoro
e gweng ka gweng nyaka chieng ochopi. Mani ne timore nikech midenyo mane
omake kendo ne owene thuolo mondo oting’ kaka odwaro. Kain kod mwandu to
kik iwe minyonge kama othanyore, jakisuma dipo ka oting’o gigi duto. Gombo
nyalo kelo tho. 

91. Jatelo ogongo
ogwari

Mani en ngero migoyo ne jotelo mag gwenge
kata mag pije, Ka gimoro timore marach to jatelo ema iseyo kuom timbene
maok ochomo yo kod jolupne. Ogongo en kudho moro madongo ekor pap to ka
ji odhi kwath to ng’at motelo ema nyaka ochuow. To ka ose chuowe kamano
to jomane luwe kande bende koro obayo yo makata kaka gitim ong’e. Kata
jatelo makawo masoya ok  nyal tiyo oganda e yo makare, omiyo jolupne
bende chal mana kode 

92. Jasem piere onondo 

Tiendeni jasem en kata kom odong thuolo moro
matin to oriyore nyaka wang obedi. Jasem temo gwang’ore e weche mag oganda
mamoko, kendo en ng’at ma dhoge mit ne wach. Kendo ober e loko weche kabisa. 

---

12-16-1999

93. Jawuoro opiko
dhok chon markirage 

Tim ma ng’ato otimo nyaka bedgi wachne moro
mopondo, omiyo kik iyie gi wach kata tim ma ng’ato otimo mapiyo, par diriyo
gima omiyo otimo gino. Jawuoro ka odhi kwath to piko dhok chon kech oparoni
chiemo biro rumone. 

94. Jowi mager ema
ichuogo piene

Ng’at man kod paro maber ema pile iyie gi
wachne ka ochok buch galamoro. To epiny masani to japesa ema ji yie gi
pache to nikech ka ok uyie gi wachne to obiro ng’wel gi mwandune duto mi
owewu gi pier yath. 

95. Kuomi nomok e
rot

En puonj ne joma ohero temo gik ma jowadgi
oluoro timo. Tiendeni ikawo ngimani itugo go to mit ka piny no dong kodi.
Kuom en gima oti eng’e rwath to e ngeroni to ochalo kaka timbe dhano, timni
emano tweyi kendo emano wari e richoni duto misetimo. Kaka rwath mopong
ka dhi kalo e rot matin to nyaka otang’ nikech kuome nyalo moko. In bende
ma idhi temo gima otamo joweteni timo mit ki rom gi mak olwer. 

---

12-17-1999

96. Kuot ogwal ok
mon ruath modho 

Ogwal ohero kuot ka oneno ka dhok dhi modho,
to mano ok mon rwedhi modho. Tiendeni jomoko ohero gwangore e weche maok
ginyal loyo, mana kaka apuoyo nyalo siemo liech kendo oriyore kowachone
ni ngang’ ok inyal nyano gitiendegi madong’o go, to kaka ung’eyo ni apuoyo
to ok nyal pim gi liech. 

97. Kik ilaw winy
ariyo

Ondiegi ne yore ariyo otamo luwo mi ng’ute
ne obam nyaka chil kawuono. Akerekeke mag yore wito oganda mangeny moloyo
ka idhi wendo kamoro. Ngeroni puonjowa ni mondo wabed gi paro achiel kuom
gik ma wadwaro timo. 

98. Kogno achiel
ok neg nyuogo 

Tiende ni ong’e ng’ama nyalo loyo yore ne
duto kende. Riwruok e teko. 

99. Kobayi e kidongo 

Ka gimoro obayi maok ineno to itemo mondo
inon tiende matut, kata ka idwaro gimoro to nyaka luchi chodie. E sikund
rieko ka diponi ilewo juma achiel, chieng ma idok to nyaka item matek isom
gigo duto ma joweteni osomo ka iong’e nono to ok inyal yudo dongruok e
yor rieko. 

---

12-19-1999

100. Kik ipakri
ka pok ing’eyo gima biro 

Gweno bende inyalo kwano nyithinde kapok
owuok e goro? Omiyo kik iwuorri kayiem to ok ing’eyo gima kiny. Pile jotelo
ohero bedo ekombe ma nyime to kidhedhe, kata oyoro tho to bedo chien margi.
Koro ka ihangori mi iyudo kar bet nyime to bang’e migosi moro marajore
maloyi odonjo mit imayi kom, dong’e iniyud ka kombe duto opong? Omiyo kik
iketri e rang’iny ma malo kapok oketi kod oganda. 

101. Kik iwuo kuma
gweno ok kognie 

Gweno pile kok kar kogwen kata osirawende,
weg ot ema ong’eyo gima timore e odno gotieno, wende modonjo ok nyal thego
dhap joka ng’ato. Kama ili ema igwonyo kik ine ni ng’ato puro gi punda
mit idhi imako magwar mondo ipur godo nikech en nyamin punda. 

102. Koth mochwe
ochok 

Mag piny ineno kalo, Kowuono orumo kiny waluong’e
ni nyoro. Koth mochok ok wach wachne, mabiro ema ji wachoni wang nobed
malich. Gima pok ine ema igombo to mokalo odhi chuth. Mani puonjowa kaka
wich ja wil piyo.

---

12-21-1999

103. Kinda ne omiyo
opuk oyombo apuoyo

Apuoyo en le ma jakasore ahinya ,
parie chieng mane obage thum ne joka le duto, dhoge ema opiago to teko
to ong’e. Ne ochopo chieng piem ekind opuk kod apuoyo, kasruok ne omiyo
kudho ochuoye mi opuk kaka jal ma lidho ne obiro mos mi okale kapod obet
e tipo mar yiem. Ngeroni puonjowa ni kinda e ngwech. 

104. Koth biro ma
ong’er ema dere 

Ong’er kaka le modak e bungu oong’e kod ot
ma odakie omiyo ka koth biro to luoro make nito wang nobuog kure. Pile
ka chandruok omakowa to wabedo machiegni ahinya gi tho kende ng’ato neno
mana ni ber otho ohayie chandruok mar pinyni. To mar polo bende ing’eyo?
Samoro olichie maloyo mar pinyni. Ng’eroni puonjowa ni mondo wabed gi chuny
motegno kendo mar loyo tembe mabironwa e ngimawa ma pile. Wiyi wil ni 
thagruokkod masira bende nyalo kelo hawi. 

105. Kar chuny jatuo 

Ndalo mane an rawera matin kane ochopo ni
mamana otedo alot to chiengno adolora mana e pien kendo awachoni iya muora,
kaka chon yedhe ne ok nyiewo yot kendo osiptende bende ne nitie mabor kod
mier ma ji odakie, mamana ne biro mos kendo hoya gi duol mapiny ni ” idwaro
chamo ang’o?” Gimoro amora ne inyalo miya to nikech atuo. Pile iparoni
ka omi jatuo gima okwayo to dipo ka ochango, nikech ng’eny jotuo ok ohero
chiemo. 

---

01-24-2000

106.
Kama iluokorie ok ituoye

Gimoro amora ma ng’ato timo nyaka bedgi gikone kata obedoni ober kata orach.
Gimoro ka gimoro nyaka bed gi lokruok eka onyalo bedo kod dongruok. Kaka
ung’eyoni nyang oher yueyo e ding’ ahora kata e dho wath kama ji luokore.
Kadiponi ise luokori to kik ibudhie dho wath nyang nyalo lal kodi nono.
Ngeroni puonjowa ni mondo wabed kod paro mar bedo motang’ kuom gik ma watimo
kendo mar loko chenro to nikech inyalo yudo resruok, moloyo ka isiko kod
chenro mapile.

107. Kama ili ema igwonyo
Nitie gik mang’eny e ngima dhano maok wanyal loyo duto. Omiyo gima chiegni
kodi kendo chando chunyi ema nyaka item loyo.

108. Kik iluw jaluoro nyaka ei ode
Tem mondo ibedgi giko kuom chenro mar gik ma itimo, kata obedoni moko nyalo
bedo mayot timo, nyaka itang’ nikech yotne nyalo kelo pek bang’e. Mana kaka
luwo jaluoro nyaka ei ode nyalo miyo irom gi mak olwer. Nikech ok ing’eyo kaka
oritore ei ode. Mana kaka ung’eyoni got ler kani mabor.

---

01-26-2000

109. Kik isiem chiero man e wang’ owadu to iweyo man
e wang’i
Ong’e ng’at man kare kuom gik moko duto ma otimo, omiyo kuong’ inonri e chunyi
kapok ing’ado ne owadu bura.

110. Kik ipakri gi mwandu owadu
Gima luchi ochotie ema inyalo rito, mwandu owadu kata bed mangeny ma nade to
ok inyal rito to nikech ochal gima iyudo nono. Kendo ochal dher ariemba.

111. Kik itera ka nyandi guogi

En ngero ne joma ohero weche mag miriambo kod yore ma chumbo jowetegi e mach.
Ka nyandi guogi chal kaka piny moro mabor ma chopie ok yot, koro miriambo
nyalo teri mabor.

---

01-28-2000

112. Kudni achiel ema towo ring’o
Kata obedoni in ng’ama ber ma nade; wach achiel nyalo ketho berni mi oganda
wigi wil gi ber duto ma isetimo. Omiyo sunga kik donj e chunyi mi wiyi wil ni
rach achiel nyalo miyo ber duto lal nono mi oganda kuod wiyi kayiem.

113. Kik iyany nyang’ ka pod in ei pi

Kaka nyocha ase nyisou ni kama iluokori ok ituoye, ethuolo mapod iluokori kik
item ka iyanyo nyang dipo ka ongaki nono. Tiend ngeroni en ni ka itimo gimoro
to kik ibed mamor kapok itieke, owuora nyalo miyo rach wuogie tim maberno.

114. Kinda kiteng’a ne omiyo opuk ogwaro nyar min
kiroro
Kata obedoni kinda ber kamano to ng’ato nyaka bed kod giko kuom chenro mare,
nimar inyalo rito mi iromgi mak olwer.

---

01-29-2000

115. Liech ikuodho ka oloko ng’eye
Ung’eyo kaka liech en le ma rang’ong’o, omiyo ka idwaro monje to ok chome tir,
le matindo badhore abadha. E piny ma wadakieni bende nitie jotelo madong’o;
kuom mano ka wach moro otimore to ok chome tir, to nikech ji oluoro chome wang’
gi wang’ ni dipo ka ipuko mogo kata oteng’ lweti mogo, tiendeni oriembi kama
nyocha idonde.

116. Loch noloyo Ngadi
Ong’e ng’at man kod gik moko duto, mana kaka Ngadi mane ruoth bende ne gimoro
matin otamo mi odhi okwayo mana jadhier moro mane ji ochayo. Ngeroni ipimo
mana gi ngech ruoth mane odagi ni ong’e ng’ama nyalo loye e wang’ pinyni, to
chieng’ moro achiel ne ng’ato oterone wach ni nitie ng’at ma oloye gi teko; to
ne odagi mi okwedore didek. Kane ochopo kinde mane idwaro pimie tekone to ne
gi kelone nyathi moro matin, to nyathini ne yak maok ling’. Omiyo ne otemo oyo
nyathini to ne ok odewo, omiyo ne okwaro wang’e to ne ochalo ka nono. Bang’e
ne osudo machiegni kendo ogolo kondo mane osidho e wiye mi ogoyo chong’e piny
but nyathi mane ywakno, mi ne oling’, bang’e ne jodong’o openje nito ruoth
dong’e ne iwacho ni ong’e ng’ato an’ata manie pinyi ka ma inyalo golone kondo?
Dong’e kawuono iyudo ng’at ma oloyi, ma igone chong’i piny kendo igolo ne
kondo…!

117. Masira kindaki

Ong’e ng’at ma ong’eyo gima kiny notimre, chenro mar ng’ima dhano ok nyal loki
ngang’, kik inyier ng’ato ka oyudo chandruok, to nikech mari nyalo bedo
maduong’ maloyo mano. Mana kaka Abayo nyar Nyandwat ne okelo ne Okune wich
kuot, mi oduoge mana kaen kitundu.

---

01-31-2000

118. Motuo ne owuondo manumu
Ka iketo yien motuo kod manumu e pi to nyaka ine pogruok, manumu biro nimo to
motuo to nyaka dong’ kalewore malo. Mano ekaka dhano bende opogore kuom ng’ima
mar pinyni, omiyo ka idwaro mako osiep kod ng’ato to nyaka ing’e ni en e
migawo mane kuom dakne, nitie osiepe mag miriambo kod mobidhore, to fwenyo
mabeyo ok yot chal mana kaka yien bende ok inyal wachoni mane mabiro nimo kata
mane ma biro lewore kapok inyumogi e pi. Ngeroni puonjowa mondo wabed motang
kuom osiepe mag miriambo.

119. Mitembe (Kitembe) ne otamo ruoth.
(Loch noloyo Ngadi)

Kitembe en yath moro machal kod rabolo to kothe itweyo enung’o kata e ng’ut
nyithindo mondo oriemb yembe maricho madipo ka chando nyathi kod midekre, kane
oyudo nyathi ruoth obedo matuo to nyaka ne omany koth kitembe, kuom hawi
marach me ok onyal yude omiyo ne ochune mi odhi kuom jadhier moro mondo okonye
kod koth kitembe.Ong’e ng’ama nyalo loyo dichne duto kende. Kata ibed mana
ruodh piny ng’ima.

120. Majiwa wach kech
E piny luo kech osebedo ka chamo ji kuom ndalo mokalo, to ethuolo ma wach moro
owuoko ni kech odonjo e gweng moro to landore mana ka opil mach ma wang’o
thuon bung’u maduong, mana kaka sani kech kidho jo Turkana. Kata e redio weche
mag maundu kod timbe mag miganga ema opong’o it ji pile kendo gi landore piyo
ahinya.
 

---

02-02-2000

121. Maber ber ema imadhe kwesi

Pile dhano ohero madho kwesi kata ndawa sama gibudho kata gi goyo mbaka to
moloyo bang’ tich kata saa math. Mano ne nyisoni ong’e gimoro matek ma onego
tim sano, to ka wach moro owuok matek to jomane nigi oseke mag kong’o e lwetgi
to nyaka ine ka gi yieng’o kendo gi ikore mar ng’ado rieko. Ethuolo ma wach
oridore ma kaka inyalo kony ong’e to kata math rumo. Mano ema omiyo ne joluo
owachoni sama masira omwomore to kata mana lweti mi ting’o godo kwesi ema
ong’e. Tiendeni masira ka ochopo to kata tekri orumo.

122. Mos mokowni ok romi
Koth ma ogoyi ema ing’eyo chalne, omiyo ng’at ma ode chuer ema nyalo pimo
ngech koth. Pile ka ogandawa modak e pinje maboyo kaka Amerika kod ulaya ka
odhi dala to ji miyogi mos mathoth mondo gi kowne oganda ma odong’ chien. To
kata kamano ka onyisini osiepni moro mane usomo godo higni piero adek mokalo
omosi to ok chalni ka adiera, kendo imedo gi kiawa, makmana ka iromo kode wang’
gi wang’ to iyudo ka in kod mor mogundho. Tiend ngeroni en ni gima ineno go
wang’i ema inyalo pimo chalne.

123. Maliet ema kwe
Tiendeni ong’e gima siko e wang pinyni, gimoro ka gimoro nigi gikone omiyo
kata obedo ni oliet machalo nade to nyaka okwe. Lokruok nyaka bedie kuom gik
moko duto e wang pinyka; kata obed mana loch kata telo to ber gi giko.

---

02-04-2000

124. Migosi malayo e dag ndawa
Ogandawa mang’eny ka oyudo loch to owuora kod timbegi bedo ma ong’ielo ng’eilo,
kendo gi timo timbe moko ma mon kod jatelo katimo, kuom ranyisi ka jaduong’
gweng’ kod ruoth nyalo haro nyathi ma ja higni apar to ka wuon nyathi dhi nono
wachno to irwake e od ang’ech kendo ichwade kod olando ni wiye tek kendo
ohango wach ne jatelo maen e buoye. To mano bende doko tim? Ka ruoth ma onego
rit jopiny ema olokore timo agwambo kod nyathi ma mbas nyakware! Ruodhni bende
olokore kod mon ma oluongoni mond yawuote ema olago mano bende nyiso lony mar
piny. Dong’e chieng’ no yali ka yamo oloko?

Kaka ung’eyo ni dag ndawa iolo mana e chiedho mar dhiang’ to ok mar dhano
ngang’. Omiyo ka wang’i okolo kudho ma itimo timbe ma njore njore to bed ka
ing’eyo ni piny oyie wang’e. Mit ki chieng moro gigo duto mitimo no timni
bende.

Ngeroni puonjo ruodhi ni mondo gi bed ka gi tang’ kuom timbe ma gitimo,
kendo gi nonre echunygi nikech loch ok sikie chieng noyalgi ka yamo oloko.

125. Mwanda ok tony e horo ariyo

Chal kod ngero moro mane wase winjo ni apuoyo ok tony e horo ariyo. Tiendeni
jakuo ndalone chwok. Chieng moro achiel nyaka omok e otegu.

126. Manga oromo gi magare e kor nam
Manga en got moro ei kisii machiegni gi Kitutu Chache omiyo joma wuok
machiegni gi Oyugis to olony kode. Joluo ne wachoni nitiere hoho moro e buo
lowo ma owuok ei nam Lolwe to otich ewi god Manga omiyo ka piny yieng’ni to
jodong’o ne wachoni nam yueyo. Kendo nitie bugo moro matut ewi god Manga maka
ibole gimoro to gino ikwanye mana e nam Lolwe. Ngeroni itiyogo ka gimoro
otimore mane ji ok parni nyalo timore, mana kaka osiki ma obol e god Manga to
owuok e nam Lolwe.

---

02-07-2000

127. Nyako opong’ kiliel wuon

Nitie gik moko ma kata nyathini oheri ma nade to ok nyal timoni. Kata obedo ni
tiki ojambo ka bad konga to nyari ok nyal keto mirich e wiyi mit lieli. Tiende
ni nyathini ok onego ne dugi ka osebedo maduong’.

To wach mowuoro ni epiny masani to wuoro gi miyo kanyakla kod nyithindgi
dhi goyo abal kanyakla e kud luokruok ( swimming pool ), koro kadipo ni
anung’o di lwarni piny to mano iwacho nang’o? Nyathini biro juko nigo koso
obiro chung’ kar tiende, to kaka ung’eyo ni wang’ to ja nuoyo! Ngeroni
puonjowa ni  wabed kod luor kuom nyithindo.

128. Nyathi otenga kicham alot
En ngero migoyo ne nyithindo ma odongo e dala ma muandu nitiere
mang’eny, ma gimoro amora ma odwaro to oyudo. Mana kaka ung’eyo ni
nyathi otenga pile ok cham alot; otenga en winyo ma ohero mako nyithind gwen
ka gi kwayo oko epap kama ler.

129. Ng’ama oloyi nyono kwesi meru

Kwesi en gima ne jodong’o ohero madho to kadiponi ng’ato onyone to mano nyiso
mana kaka ochayi, moloyo ka koro ng’ato toyo kwesi meru to ineno. Chal kod
obila ma kata omako meru to ok iping’i kiting’o dhogi to in bende idonjo e
wach, sirikal kalo gi meru to ineno gima inyalo timo ema ong’e.

Chal mana gi gima chieng moro otimore na dala kaluo ka obila moro omako
jodalawa duto nyaka minwa bende ong’wano, to ka apenjo to onyisa ni mondo awuo
maber tiendeni agol gimoro matin, korka mondo owegi. Ne ochuna ni nyaka aluw
bang’ jogi kuom seche mang’eny ahinya nyaka ne agolo masoya korka ogonygi.
Mano ne otimore nikech aong’e gi duol.

---

02-08-2000

130. Nyiero machien mit moloyo motelo
Pile ji ohero nyiero kata pok gineno giko mar wach mamitno. Kuom hawi marach
ka nyiero okelo masira, koro jomane inyiero ema winjo maber omiyo kik inyier
nyawadu sama en echandruok, duk jawiro mit koduogni.

Ngeroni apimo kod wach moro mane otimore ekor gweng’wa higni piero ariyo
moko mokalo; ne nitie jaduong’ moro mane tiyo e boma ma Nairobi, to kane
ochopo nikoro oweyo tich, to ne okwaye mondo oter ng’ato e loye. Kuom hawi
marach ne oong’e kod nyathi ma wuowi to owadgi ne nitie kod rawere mathoth
ahinya, kata kamano ne odagi tero wuod owadgi. Kendo ne otoyo lak kowachoni;
"to nyithindo moran’gi ema iwachoni mondo ater obet e loya!" mano
gima ok nyal timore. Bang’e ne oketo jamwa moro mane ochule omuom mathoth.

Higni ne okalo bang’e pesa ne orumo, dhako ne oweye kendo  ochako
tedore kende to yawuot owadgi mane owachoni oran kande ema koro ne osayo mondo
omiye kata raum (baranget). Omiyo mor mane omor godo ne orumo, to owadgi ema
koro winjo maber.

131. Nyathi moiro ema yieng’

Riwruok kod sinani ema nyalo miyo iyud gima idwaro. Pile nyithindo ma olokore
mbara riany ok bed machiegni gi jodong’o nimar wigi tek. Omiyo gweth imiyo
mana nyathi ma jaote.

132. Ng’ama oyieng’ rabuonde wang’
Kain kod muandu mang’eny to samoro wiyi nyalo wil ni ong’e joma chandore. Mana
kaka ng’ama oyieng’ wiye wil ma rabuon wang’ nikech oparo ni ji duto ne
osechiemo. To kadiponi kech kidhi to nyaka ibed machiegni gi dho kendo, 
ng’ama oyieng’ to loko ng’eye ne dho kendo nikech kata rabuon owang’ to obiro
tedo moro, to jakech to nyaka kung’ matin ma entie godo esechego.

---

02-13-2000

133. Nyathi moyieng’ nyalo wang’o dero

Pile dhano paro mana gima kawuono moloyo ka weche beyo kendo giwinjo maber.
Mana kaka nyathi bende ka osechiemo moyieng’ to nyalo paro ni oyieng’ nyaka
chieng’ ma koro ok oparni kiny bende nochak ochiem kendo.

Dero en kar kano cham omiyo ka iwang’e to tiendeni kech biro chamo jodalono
kuom thuolo mabor. Ngeroni puonjowa mondo wabed motang’ kuom gik mawatimo
kendo wabed jokungo moloyo ka wabedo gi adiera ni ich bugo kiny bende ibiro
mana dwaro chiemo.

134. Nyathi ma swekore (swedore) e ot kia gima
timore oko
Loso kendo bedo kama joweteni chokore nyalo miyo iyud weche kod rieko manyien
kendo ibed kod mijing’o kuom tichni mapile, moloyo kain kod osiepe ma tiyo
matek. To ka ilokori "ja dhako achiel nyiek dhako" to ibiro mana oyo
mach but dhako chweya, mana kaka nyithindo ma itamo ni ok tuggi jowetegi ok
ong’eyo gima timore oko mar odgi.

Ngreroni puonjowa ni dhano puonjore nyaka tho omiyo penjo to e ng’eyo. Ere
kaka inyalo penjo kaok iwuoth gi joweteni?

135. Nyar rachiero ogoyo bul otucho

Joma fwambo weche mag miriambo gin joma ok ong’eyo adiera mantie kuom wachno.
Mana kaka nyar rachiero bende goyo bul ma otuchi nikech ok one kata bul
chiegni barore. Jamiriambo bende paro mana ni gima owachono ni kare, kendo ok
ong’eyo yo ma onyalo pimo godo wachno maler omiyo ooyo e ndere kata gima okia.

136. Nyawang’a ja Karabondi
Ngeroni igoyo ne ng’at ma medo wach kendo dhoge ok ling’ gi wach. Dhoge chalo
opil mach ma wang’o piny ngima.

137. Ng’ama chiemo gi muofu mayiero kama chwe
Pile jotelo mag piny mayo joma odhier nikech gi ong’e duol mar penjo. Kik ima
nyawadu matin maen godo nikech in kod nyalo, mana kaka muofu bende iwene mana
choke nimar ok one gima lweti otingo.

138. Nyabondo moher oyieyo kidek ng’ado
E piny masani ka ichiko iti e redio kata ka isomo oboke (gaset) moro amora to
iwinjo mana ni joluo duto oungo Amolo Tinga lwedo mondo okaw loch Kenya, to
dak uparie ni puothi ma ipuro bende nyalo bayi maok ikayo chambe!

Bende uneno ka oyiech nyakosi moro lidho? Ngeroni puonjowa ni mondo watang’
kuom wasigu eseche ma waloso chenro moro amora. To nikech ng’at ma uhero
kendo udendono nitie jo mibadhi ma ok oyie kode, kendo gidwaro mana keye mel.

---

02-18-2000

139. Nyambura chunye ariyo
Nyambura en le maber ahinya kuom neno kendo kuom bedo godo ei ot to kendo en
kod hera kuom dhano, makmana ni ka chunye okethore to onyalo bari ndasi kod
kecho kata gweri gi koke.

Ngeroni igoyo kuom joma kutkut, kendo gin joma wuondore ewang’ oganda ni
giber, to ka gimoro otimore ekindi kode to diwuore gima ne punda oneno ebur
bala. Omiyo tang’ uru gi joma kamago nikech inyalo moko e obadho (otegu) mikia
kore.

140. Njuki ipoko to imuodo

Paro mar dhano en mana kaka in ema idwaro iwuon, to onyalo bedo gi berne kata
rachne. Mana kaka Waindi nigi ngechgi moro ni "ong’e gima rach
kata ber pachwa ema miyo obedo kaka en". Tiendeni paro nyalo ketho gima
ber kata nyalo lose ma obed gima wang’ gombo neno.

141. Ng’ini ng’ini sombo
Yot mondo oganda oyak gima ok luchgi ochotie mana kaka ng’ni ng’ini bende
nyalo monji kendo keth gigeni mathoth

---

02-21-2000

142. Nyang’ omi amiya
Ka iyudo chandruok moro matin kata maduong to kik iparni ng’ato ema omiyo gino
otimore samoro in ema idwaro kendi, mana kaka ng’at ma ka oseluokore edho wath
to korka obuk tarore ewi lwanda, koro ka nyang’ di maki to ng’ama ibiro ywagne?
Kata ka idhi goyo simbi to ka olonyi nikech iong’e gima inyalo singo to kik
iywagne nyawadu, in ema idwaro kendi.

Kadiponi ne ok idhi but wath to nyang dine ok omaki, omiyo ngerni puonjowa
mondo wabed motang’ kik wa ywagne jowetewa seche duto ka gimoro otimorenwa, en
dwarowa wawegi.

143. Ng’wen ne ogalo dhako mane dhi por
Ka idwaro timo gimoro to chome mana tir gimoro nono nyalo sieko ma lal pachi
mana kaka ng’wen bende ne ogalo dhako mane dhi por. Ng’wen gin kudni moko fuyo
gichalgi adero kata agoro ne joma odak egweng’e machalgi Kabondo, Kamangambo,
Kanyamwa kod gweng’e man milambo to olony kodgi. Dipoka gweng’ ma iaye bende
ise nenogi.

144. Nindo notero jater ka pok otero

Chon e piny luo kane wuon dala otho to imanyo ng’at ma nyalo tero dhako ma
oweyo mondo otiek kweche mag dala, to kadiponi ng’atno ok otimo tije mar tero
eseche ma idware to onyalo miyo dala bam.

Ngeroni puonjowa ni e pinyni ok ing’eyo gima nyalo timoreni, onge adiera ni
gigo ma wadwaro timo biro bedo kaka wachano, chenro nyalo bare mana kaka
agwata bende nyalo bayo dhogi ka idwaro kuoto nyuka mi opukre oko. Ka koro
jater ema nindo otero but tich, ma ok otimo tije, mano doko tim!

---

02-23-2000

145. Nyako ber gi kawang’e to piere to owang’!
Agulu ber gi oko to ok ing’eyo gima oting’o, el iye mondo eka ine berne. Nitie
oganda moko ma ber kuom loso to kido mopando to lich ka kama oywech onywole.
Kuom yawuotwa ma ohero sero nyako nikech ber mar neno, mani en puonj mondo kik
iparni ber mar wang’ ema miyo inyalo yudo dhako mondo ilos godo yor keny. Kido
ema loso dak, to ok ber mar neno. Jaber jaula.

146. Nyiero migeng’o mit moloyo moyaw.

Gik ma ok oyiene ji timo ema pile dhano temo mondo otim, mana kaka terrwok gi
dhako man gi chwore kata dichwo man gi chiege, en gima rach to ema iyudo ka
dhano ohero timo. Ja thum moro yande oweroni: "atemo matin to mit ka chi
akwala, atemo matin to mit ka chi atera, ayaye kong’o ni mit…".

Ngeroni puonjowa ni ber itim gimoro elela moloyo apanda nikech pile gik ma
igeng’o ka owuok to chal dho ko mang’we. Kidwaro nyiero to kik itho dich wuoye
awuoya matek mondo orum. Tiendeni ong’e richo matin gi maduong’. Nikech pile
jachien idho dhano mana egik mogak, kendo ema neno maber ne wang’.

147. Nyathi ok ma ngeta ne
Ng’ato ka ng’ato nigi michne kata pokne ma ok onego tuone kata maye. Ka ineno
nyathini odolo nyang’e tugo godo to kik imaye kendo iwit gino ka iparoni
oketho seche. Ngeta en koth yien moro mopadore matin to pile nyithindo ja tugo
kode.

Ngeroni puonjowa luor kuom oganda duto matindo gi madongo, nikech ng’ato ka
ng’ato nigi pokne obedni otin kata oduong’.

---

02-28-2000

148. Nyodo ne okonyo omboga
Tichni kata timni maber ema chieng’ nogoli e masira kata e chandruok. Omboga
kaka ung’eyo en alot ma jaluo ohero chamo ahinya, to en alot ma nyalo metni
piyo piyo mi ite bed mang’eny bang’e to ogolo kodhi ite ing’wedo kapod oyom
yom eka omit gi ateda, eseche ma wuon puodho pod ogalore to oyudo ka koth
omboga ema koro oloyo ite gi ng’eny omiyo koro ok onyal ng’wedo ite eyo mayot.

Nyithindi minyuolo ema chieng’ moro nikonyi ka koro iseti to anyuolo dwaro
yako gigeni, kendo gin ema gibiro miyo kari dhi nyime nikech nyikwayi pod biro
mana loso nyingi endalo mabiro. Ne joma ok onyuol to kargi lal nono mana kaka
omboga dine we golo kodhi to dine wuon puodho ojwero ite nyaka odong’ chogo
nono.

149. Nungo piny kirom
Ong’e ng’ama nyalo bedo gi gik moko duto, loch osiko mana kaka piny bende
gikone ong’e ng’ama ong’eyo.

150. Ng’at man’go ja oyiem
Pile jomwandu ok odewo jowetegi. Chandruok mak owadu ok moni nindo. Makata
ineno ka owadu ok nyal chulo ne nyithinde sikul fis ( pesa mar somo ) to ok
idew, iwacho mana ni to ng’ane gini to wigi nindo, dak oti matek kaka jowetene
mamoko? Kare ok ing’eyoni hawi kirom. Sunga ema ihindo kar ratil, mag pinyni
to rumo…!

---

03-04-2000

151. Obaro nyar Wasare mane obaro gi thum odhiye
simba (mane bar dhi e liend guok to we liend dhano)
Timruok ngama ong’eyo ahinya nyalo miyo itim gima galagala, mana kaka nyar
Wasare kar mondo openjo tiend wach to olokore ming’eyo mi ochomo mana simba,
ngeroni nitiere tieng ariyo jomoko wachoni ne obaro odhi e liend guok to
jomoko bende wachoni ne odhi e simba, to duto gin kod puonj achiel ni ber nono
kendo yudo tiend wach moloyo rusruok egima ikia kore.

152. Osuri oumo mang’eny
Mier ma wadakie nitie timbe mopogore opogore, to welo ok ong’eyo adiera mantie,
mak mana jodala wegi. Mani nyisowani, juok ma iiro kang’ato ok inyal ng’eyo.
Osuri en kede moro mane iketo e wi ot mondo obed kaka ranyisi e chik luo kendo
ne ok nyal um tado mi tur osuri ka wuon dala onge. Kaka osuri en e wi ot tir
dine obedo gi wang’e to en ema onyalo nyiso adiera matimore e odno.

153. Ondeyo ng’ang’ to Onyango budho

E piny ma wadakieni nitiere oganda moko ma ohero chamo luch jowetegi to budho
abudha, kata kamano nitie joma bende tiyo matek to ok ne ber tichgi nikech
jochiemo ng’eny to jotich tin.

Onyango gin oganda ma tich teknegi, gin e oyundi maka inyisoni odhi kulo to
oyudi ni tienda lit, oyudi ni bichiem oyundi ni sese se…  Ondeyo gin
oganda ma tiyo matek. Koro penjri nito in kanye!

Ngeroni parona mana gimane otimore Asumbi Katholik Misen higni apar gi wiye
moko mokalo, kuom pate moko ariyo; achiel ne en jasungu to machielo ne en
jaluo, gimane otimore ema: Jaluo ne ok ohero tedo to jasungu to ne osiko mana
ka loso gago pile ka pile. Chieng moro achiel ne jasungu onyiso jaluo ni mondo
olos gago to osiko mana ni ool to ndawa ema ofuong’o ok odwar tich, ne ochopo
kama koro nyawadgi ochako tedo to kobukore ni Ondeyo ng’ang’ to Onyango budho,
bang’e chiemo ochiek kendo osudo e dho mesa kendo obeto kuon molung’o kado
pep.

Kuom ndalo mogwaro ne osebedo ka otimore mana kamano, to jasungu ne pod kia
tiend ngeroni, mit ne openjo jago moro mi olerone tiende, mit wuod luo chieng
machiel obukore mana ni Ondeyo ng’ang’….. to ka dhoge pok olwar to apat mane
oyudo e lembe mi wang’e omil simonde simonde mi wach orwenye, aaye kanyono ne
ok ochako orumo wach kod jasungu kendo. Mani puonjowa ni kik icham luch
joweteni kuom ndalo mang’eny to dhogi ema ipako kar wembe, mit ki chieng moro
irom gi mak olwer; par gimane otimore Asumbi….!

---

03-14-2000

154. Opuk ogo e pige

En ngero ma igoyo ka ng’ato osebedo ka ji ok nene ka gima onyalo timo gimoro
maber kuom hawi ka  oyudo thuolo mar timo gima olonyie ahinya kendo otimo
gi nyadhi kod sunga miwuoro, ma oganda duog hum nono. Mana kaka opuk bende
inyalo neno ni oling’ eding’ pi kendo oneno mohol ahinya, to kadiponi inyume e
pi ni mit kodek tho, to ok inichak inene.

155. Osiepni en jasiki (jawasiki)
Mana kaka osiep wuodwa ma rahuma chande ne ondhoge, kar kelone nyamburko kaka
ne gi winjore to okete mana e lwet jo miganga, mi ne gikawo chuny wuodwano
mana ka tugo. Ngeroni puonjowa ni mondo watang’ kod osiepe nimar ginyalo
ndhogi apoya nono.

156. Osieko ni ngeny nyar kawuono
Oganda moko nitie ma kata kama ne ok ogwele to osieke asieka kendo ka oyudo ka
ji kawo gago to en ok openji, odonjo adonja mana ka "ja kanyono guo
Ang’ang’o" ma en ong’iyo gi nga’to ang’ata moromo godo. Mano bende
doko tim kama ok oluongie to ithurori athura kendo ionge kata gi wich kuot!
Odiechieng ka odiechieng bende ru mana gi mare…!

---

03-20-2000

157. Odidi (odit) ilunyo kar tinne
Odidi en winyo ma tin ahinya, kendo ka jokwath ne omake to kata otin kamano to
nyaka lunye alunya kata obedo ni ok oromo kata lemo achiel mar gweno. Kata
gima dhano ok ne berne kik icha, chieng moro berne nonen; koda otin koda
oduong! Tiend ngeroni chal kod "tin tin ok en midekre" kik
icha gimoro nikech otin nitie kama onyalo konyo bende. Moloyo jo mwandu ja
chayo gige jo chan nito ng’ane gini gi bende nigi gik ma inyalo pim gi ma
moko? Nikech en kod gik ma oparo ni dongo moloyo. Ngwenyo kuon pogore jomoko
waro war tado to jomoko waro war gama…. Ngeroni puonjowa bedo mamor kod
matin ma wan godo.

158. Osiep ma ngita gi del

Ngita en kit rudh del omiyo ok inyal pogori kode ka idhi luokori. Nitie osiepe
moko ma ok nyal pogi, mana kaka nyako ma oketho wuoyini to in bende iketho
nyakone ok inyal pogori godo ma kata obedo ni ose dhi ka tedo to kadipo ni
uromo to iwinjo mana ni to bende iparo ma nene? Miyo pogruok bedo matek ahinya
nikech uchalo joma opon kanyakla.

159. Oyieyo mathoth ok kuny bur
Jopuonj ma ng’eny ne oketho Kabete, kane ochopo ni koro odwaro ger kar
tiegruok moro ei Nyakach machiegni gi Nyabondo to puonj mang’eny ne odonjoe mi
paro okethore, kuom mano ne ochak oger kar tiegruokni e boma ma Nairobi. Kadi
ne jo ng’ad rieko gi tang’ chon to dine gi loyo wachno, mi gi kwedo pach
jopuonj go.

Kata tedo bende ka ji adek kata ang’wen omako dho kendo achiel to nyaka
inge ni mit ka tedo nokethre nimar ng’ato ka ng’ato nigi pache. Omiyo direp
nyamburko bedo mana ng’ato achiel to otingo dhano ma galamoro.

160. Ondiek ok nyier nono
Gimoro ok timre nono nyaka bed gi gima omiyo. Mana kaka otoyo bende ka iwinjo
ka wuoyo lak to ing’eyo ni yilo nege.

---

03-23-2000

161. Ogwang’ iwito gi lawe
Nyambura ka otho to kata piene ok gur, iwite awita kod piene. Onge kata ng’ato
achiel manyalo wacho ni nitiere nyambura ma piene ber kata punda ma inyalo gur
piene. Gima rach ijwango ajwanga nikech onge berne kata matin.

162. Ong’er ne odwaro ip mabor
Timbewa ema biro luwo bang’wa, gima ilamo emano miyi; ka timbeni beyo to mago
emano luwi, kain ja mibadhi to mano emano luwi. Omiyo gimoro amora ma itimo e
wang’ pinyni to bed ka ing’eyo ni chieng giko to ibiro yudo pokni; kata ber
kata rach.

163. Obudha ne ogalo Kanyikwaya
Kanyikwaya en gweng moro ei Gem, Siaya. Kane ochopo ni onego ji oikre mar dhi
wuoth to kuom hawi marach ne pod giparo ni onego gitiek maling’ ling’ korka gi
wuogi. Nobudhore ma wich owil gi chenro mar wuoth.

Mani chal kod pakruok mar wuodwa moro ma jo thum ma migosi ahinya miluongo
ni Opiyo Jakabudho; opakore ni en Jakabudho mane obudho wuon miaha ma wuon
miaha oduogo ochich ni to obudhore ma nade…Kaka ung’eyo ni miaha chon kane
okel to kayuoche ne yuoro budho, kendo gi yudo thuolo mar loso kod yuorgi. To
kata kamano ber budho mabedo gi gikone mondo wuon miaha bende oyudie thuolo
mar bedo kode.

04-05-200

164. Otoyo maluor ema ruu
Ng’at ma oritore kendo nono weche kapok otimo ema dak among’a, to jarikni
jamuod nyoyo gi kuoyo. Otoyo ma owuor ne mako jamni e kor gweng’ ok dag
aming’a, nikech chieng’ moro piny no ruu ne oko mi oganda yuorne gi tonge,
kendo keye mel, to nyawadgi mane odok e thim chon chande to otony.

165. Oher oher nyar Mitambaa kidhi kucha ka
nong’eyi
Jogo ma omako kombe madongo e migepni, kod kidienje mopogore opogore nyaka
bedgi ng’eyo matut ni luor ema nyalo miyo tichgi odhi nyime, jatelo nyaka luor
joma otelo nigi kor ka jogo bende nyalo luore.

Kata Amolo Tinga ma joluo puoyo mokalo kadiponi ok oluoro oganda to berne
nyalo lal nono mi nyiero wuogie. Omiyo luorri iwuon mondo oganda oluori. En
puonj ma ing’eng’o godo wang joma paroni gin ema nyaka lamgi korka dhano nyalo
yudo konyruok.

166. Ondieg thuru chami weyi

Wat opogore gi osiep nikech chopo sama osiep orumo, wat to ok rum ma kata ike
gi owadu maok umodhru pi to ka tho ochopo to inyalo dok chien mi iwachni ma en
rembwa ok anyal wite oko, to osiep to ka orumo to oke chuth ka dher ariemba,
ma wuon akawo.

04-21-2000

167. Oketo kore chi Nyang’onye otuo
Mani en ayany ma iyanyo godo jogo ma joket korgi kata e gima gikia tiende kata
wiye, nitie oganda moko ma ohero mana timo gimoro nikech oneno ka ng’ato timo.
Ok en tim ma kare ka itimo gimoro nikech ineno ka Jaduong’ Abila atimo kata
nikech Mig. Odundo timo koro in bende nyaka itime atima. Ngeroni puonjowa bedo
gi lony kuom gik ma wa wacho kata ma watimo.

168. Otonglo nonego Otondi nyar Seme
Gombo mwandu mar pinyni nyalo miyo ibed kod ndalo ma chwok e pinyka, mana kaka
otonglo nonego Otondi. Bed mamor gi matin ma Obong’o nyakalaga opogoni. Pinyni
ok sikie kata omiyi mana mwandu ma opong’o dero to chieng ma itho to duto
ibiro weyo, koro ere dwaro gima ok inyal neno berne?

169.Oyieyo mothitho ema igonyo

Kaka ung’eyo e pinywa mar Kenya ji osebedo gi lweny kod sirikal nyakane wakaw
loch e lwet wasungu nyaka sani pod wan mana gi lweny mar yudo adiera kod
yangruok, moloyo wan joluo pok waneno ber mar yudo ohuru. Omiyo seche duto
iwinjo ni jaluo ema omaki kadiponi weche mag loko sirikal owuok. E higa mar
1982 nene omak yawa madong’o kaka Ochuka kod lange mi olal miru.

Ngeroni puonjowa ni ka omaki mi orwaki e od ang’ech to ichal mana gi oyueyo
ma otegu omako omiyo ywakni kod mar ogandani ema nyalo miyo iyud resruok mi
gonyi. Kata ka jo maundu ominji to nduru ma igoyo ema nyalo miyo ji yuor
mapiyo piyo, mi iyud konyruok.

---

05-02-2000

170. Ogwang’ chamo to tho rome
Hawi biro bang’ tich matek, mana kaka ogwang’ bende ka dwaro mako gweno to
nyaka oyor mana tho. Ng’ich mar tho wapimo mana gi chandruok ma iyudo ka
imanyo gimoro; nyaka ibed gi kinda kod sinani, onge gima biro mayot.

171. Oru maloyo yie rombo gi thoth (ng’eny)

Onge ng’at ma nyalo kwano kata paro gigo duto mosetimore eng’ima ne duto
nikech piny koru to oru gi mare kiny bende machielo. Omiyo ipime mana gi yie
rombo nikech ng’enyne kendo ok yot mondo ikwan yie rombo. Ngeroni puonjowa ni
piny ochwere, kendo onge gikone. Kata gigo matimore ne dhano e wang pinyni;
obed maber kata marach to ok mon piny ru.

172. Oroma ka puoth rangach
Puoth rangach ka oduma ochiekie to ok inyal tamo jo kwecho nikech inene gi
wang duto kata jamni kowuok e dipo (kul) to ochomo mana puoth rangach, omiyo
obedo matek rito.
Ngeroni igoyone ng’at ma timbene ojogo ji, ma kata itimri nade to ok onyal
konyo.

173. Osiep tho to wat to osiko
Owadu kata nyameru ok nyal witi ma kata obedoni ok umodhru pi, to chieng moro
biro chopo okang’ ma nyameru kata owadu emano konyi ka wasigu odinoni. Mana
kaka ne asewacho e ngero moro ni  "ondieg thuru chami to weyi".

Osiep mewo mana kaka chieng bende chako mos mos gokinyi to bedo ma mor mor
kar sa onyango to ka piny chopo odhiambo to obedo mang’ich. Gimoro matin nyalo
miyo osiep rum kata negruok nyalo wuokie. Mano ok onyiso ni wede to ok negre;
ooyo, ngeroni nyiso wa ni yot mondo osiep orum to wat to osiko nikech ok nyal
nyuoli diriyo ngang’, osiep to inyalo loko miyud machielo.

174. Oigla geto kabange

Ng’ato ka ng’ato temo mondo obedi e rang’iny mamalo obed eyor tich kata telo
mar piny, ruodhi temo dwaro loch nikech gombo mar pinyni. Kata e sikul kuonde
ma nyithindwa some gi temo somo matek mondo gi yud namba achiel. Oigla en
agulu moro matin ma itedogo rech kata alode mopogore opogore, to kabange to en
thuon dak maduong; koro tin mar ohigla miyo ogombo bedo maduong. Ngeroni
puonjowa ni dwaro mar chuny dhano en ni mondo obed e rang’iny ma malo kaka
nyalore.

---

05-10-2000

175. Pora pora yuom katalang’
Ngeroni igiyo kuom jogo mohero poro kata timo gigo majowetegi timo, kaka
katalang’ kechogi yoka iwe, moro ka moro kecho mana machalre.

176. Rieko chando jomariek

Jogo maparo ni riek ema rieko chando, kaka oganda moko dwaro ni mondo opiem gi
chwech Nyasaye, kendo gitemo kaka ginyalo. Gima ikia ok chand pachi (chunyi).
Omiyo jogo maparoni ong’eyo ema rieko chando wigi.

177. Rasundu thone tek
Ng’ato nyalo bedo matuo ma chunye ema gudo to mano ok onyisoni obiro tho, jogo
ma ji gombo ne gi tho ok tho piyo.

178. Ring’o olokore ler
Gino miparo ni yot nyalo lokore wach ma ratipo (maduong).

---

05-17-2000

179. Rapemo (Ruoth) nokecho ombwanda Wamlare
Gima ineno pile ok inyal ng’eyo berne, to ne ng’ato nono onyalo bedone
manyasi. Chogo migweno iwito nyalo yieng’o guok, kik icha gimoro kata obedo ni
ok ine berne kamano. Samoro gino migeno to nyalo bedo marach ne ng’ato.
Ngeroni puonjowa ni ber gimoro opogore kuom ng’ato ka ng’ato.

180. Ratego omako dhiang’ rachiero logo komiyo
wang’e
Puothi ma ipuro ok inyam chamo chambe, nimar jotich tin to jochiemo ng’eny. Jo
nyawo pile chamo luch jowetegi, mana kaka rachiero logo remo to ok one kaka
nyawadgi luya chotne, kadiponi oweye godo to bende ok onyal kata mana duodo
dheno.

Ka wang’iyo pinywa mar Kenya onge jogo mose chandore maloyo joluo e loch
mar Kenyatta kod Moi makoro otamore weyo loch sani. Kata obedo ni yawuot Luo
moko oriwore kode to nyaka watang’uru, kik waduod dhiang’ to rachiero logo
remo komiyo wang’e.

181. Ru ruath e mewone

Jodong’o pile nyaka waluor nikech giseneno mang’eny kuom mano paro ma gin godo
nyalo konyowa kuom ndalo mabiro. Ruath kaka medo dongo ekaka obedo machwe;
pong’ ruath e tekone. Pile ka iyiero ruoth to nyaka iwinj ka ji penjore nito
jagono hike adi, ka otin to iwinjo mana ka oganda ng’ur kode ni dipo ka loch
otame.

---

05-31-2000

182. Sembe rombo ipimo gi nyawadgi
Gimoro ka gimoro ipimo man gi nyawadgi, obed marach kata maber to nyaka pime
mana gi ma nyocha osetimore. Gima rach rachne neno nikech ber ma ji oseneno
kuom ndalo mokadho, to ber bende ineno mana nikech rach ma jo oseneno. Ka onge
gima ipimo godo gimoro to onge kaka inyalo wachoni orach kata ober.
Sembe im ipimo mana gi nyawadgi nikech achiel nyalo bedoni duong maloyo
machielo.

183. Sinani e lweny

Kinda e ngwech, onge gima biro mayot, nyaka iket chunyi kuom gima itimo.

184. Sunduswaye
En ayany ma iyanyo godo jogo mohero timo timbe maok ochopo kare.

185. Thuol odonjo e koo
Ka thuol odonjo e koo to nyaka par mana paro maber ma inyalo gole godo maok
koo otore kendo thuol bende ok okayo yagolne. Paroni itiyo godo ka ng’ato
ong’adne bura to burano nyalo hinya achiel kuomgi kata gin giduto. omiyo
imanyo paro ma nyalo konyo loyo wachno maok okelo pek moro amora.

186. Thuond gwen ariyo ok ted e agulu achiel
Ji ariyo man kod rieko maromre ok nyal ket e tich achiel. Mana kaka Ker Moi
wiye nowil ni epiny mangima Kenya kende e piny man kod ministers ariyo e kom
achiel, mano en mana kaka itedo thuond gwen ariyo e agulu achiel, onge paro
moro maber ma ginyalo golo to nikech ng’ato ka ng’ato paro mana ni en ema
ong’eyo moloyo nyawadgi.

187. Tiriri ywak nyatawo

Nyatawo en winyo ma gotieno eka oneno to ywakne pile oyware, ma ok rum piyo.
Itiyo kod ngeroni ka gimoro timore ma onge gikone, kaka loch ang’enge mosiko
mane jo-kaburu otiyo godo jo Afrika ma milambo.

188. Thin thin ok midekre
Kik icha ng’ato/gimoro ni ineno ni otin kata ni onyap dipo ka berne kata
tekone obuogi ma iyud wich kuot mang’ongo kayiem. Apuoyo tin to goyo rude…!

189. Timni e nyingi
Gima itimo ema biro loso nyingi ka timni rach to nyingi ema kethore. Tim ema
miyo ng’ato nying’.

190. Tin ok en fuwo
Bedo ng’at matin ok en fuwo nimar nyathi bende nyalo puonjo wuon, kata bedo
jatelo ok ochuno ni nyaka yier mana jaduong mang’ongo, ka diponi nitie rawera
matimne nikare kendo oromo tayo jodongo to bende inyalo mana miye ombulu, kuom
ranyisi; Orengo nodhi e od bura maduong mokwongo kaen gi higni manok ahinya,
kendo en emane obedo kaka ng’at ma hike tin ahinya e od bura. To mano ne ok
omone bedo jatelo. Kata obedo ni bang’ ndalo manok nogoyo kuot piny ne
nyamreche nikech tich ang’enge mane idwaro tiye godo.

Mar ariyo an kane achako puonjo joluo ngeche to oganda mang’eny ne ochako
ng’ur ka gipenjore nito mano to oa gi kanye, en jaduong mane maok wang’eyono?
An awuon ok ang’ongo ruok en mana chir kod ngwono. Sani koro ji somo wechegi
nyaka jodongo ma mbas wuora kendo gipuoyo. Omiyo tin tin ok en midekre. Odidi
ilunyo mana kar tinne, apuoyo bende nyalo puonjo liech.

191. Tuk dumbe dumbe mit ne nyithindo to en ywak
maduong’ ne joka ogwal
Ka nyithindo tugo e yawo en mor maduong’ ne gin giwegi,
ogwal to ywagore ma ode tiende to owe ng’ute, kaka otimre onge! Nimar mor mar
jaluo e mbuyi mar jaluo dot kom ok en mor ne jamwa maok nyal some kata jaluo
molala ma dhogi orwenyo wacho mana ni mago to ketho seche, koro an awuon ere
kaka anyalo kawo thuolo mara mar ndiko to ng’ato wachoni tugo! en mana kaka
nyathi ma tugo dumbe dumbe to ogwal wachoni mano masira ma ratipo. Chalo ng’at
ma ogedo e kor liech to ka liech ochopo to muko odno koparoni mano en mana
bungu moro ema odino kore, kendo ochako manyien, nyithindo bende leng’ore mana
e od ogwal kata sama ogwal dwaro yueyo mos…!

Ngeroni puonjowa ni wang neno mopogore, paro bende
paro mopogore kuom ng’ato ka ng’ato, mor mar dhano ka timo nyasi maduong en
yang’o dhiang’ kata im to en ywak maduong ne joka le nimar gin ema inegogi.

192. Wang’ mikudho
ema gawi (chiero ma ithiedho ema gawi)
Konyo ji ber ahinya, mak mana ng’ano ma ikonyo ema
ndhogi, mana kaka Mig. Tom Mboya nokonyo Okuche bang’e to gi chiele gi lisasi
kayiem nono, wuod Seda bende mana kamano, Mig. Oginga kane ose konyo Kenyatta
to bang’e olokore kode tung’ mosuo. Ka igolo ne ng’ato gimoro e wang’e to
wang’no ema obiro gawi godo. Kata sani Raila Amollo temo konyo jo-Kanu matek
matamre gi nono, kuom hawi marach ginyalo turo oseke kato giwachoni math orumo…!
mana ka gisewuok e ngegu. Omiyo joluo nyaka tang’ gi onjelo nimar rieko mane
gitiyo godo Lwanda Magere pok wich owil godo.

Kata e mier kuonde ma wadakie donge ineno ka nyathi
obalo kod jonyuol bang’ ketho pesa mang’eny e yor tiegruok. Kendo koro
owachoni en ok onyal konyo jodongo gin bende ginyalo mana manyo margi giwegi.
Kane onge jonyuol bende ok nonyal chopo e okang’ makoro entie sani.

---

06-14-2000

193. Wang’ yore ariyo ne otamo ondiek luwo
Samoro amora ma dipo ka idwaro timo gimoro to tem ywayo
wiyi malong’o mondo kik paro mang’eny moni timo gima isechano timo kuom ndalo
mathoth. Nikech esechego ema jopuonj bende biro puonji kaka onego itim to kare
moko kuomgi to ok olony kod gima idwaro timo.

Omiyo kaka gombo nomiyo ondiek ong’ute obam, in bende
inyalo bedo edier ataro ma kuma ichom tami. Jo wagunda wachoni duto marieny
kendo pichni ok gin mula omiyo yiero en mari. Kik ilaw winy ariyo kuong imak
achiel korka ilaw machielo.

194. Wat ng’we/thing’o
Wat iye ogajore kendo fwenyo ndache ok yot onyalo kelo
rach kata ber, ok inyal kethe nimar kane onyuoli e dala jokuoge kata jojuogi
to onge kaka inyalo loko, nimar oganda duto ong’eye, kata iber to nyawadu moro
to kwelo kata ido to iwinjo mana ka ji wachoni, mano owadgi ng’ane…Kain kod
mwandu to owadu ema okwalo dheri ere kaka ibiro time? Wat chalo kaka mise mar
ot ma ok inyal muko ka ot ose chung’.

195. Wuor nyakon
chiel ok wuothgo e kudho
Ka ichako timo gimoro to tem mondo itieke, kata ka ipuro
puodho to tem chopo keyo nimar masira moro nyalo wuok ma puodho nind e buya.
Ere kaka inyalo wuothogi wuor achiel e kudho? Donge dipo ka kudho ondhomo
tiendi, omiyo rwak wuor kon gi kon eka inyalo wuotho e kudho. Bedo kod yie ber
to yie nus ok nyal kuoyi. Nimar jachien nyalo loyi.

---

07-23-2000

196. Winyo bende uyo to ka aye to piyo
Gimoro ka gimoro bedo gi gikone, onge gima siko.

197. Winyo ka winyo ni gi ywakne
Ng’ato ka ng’ato ni gi pokne, omiyo kata ng’ato lawre kodi ma nade to ok onyal
mayi michni. Mana kaka winy odak e bunge to ywakgi pogore opogore, moro ka
moro ywago mana ywakne owuon.

198. Yie ok neg ji duto
Masira mar tho nyalo juko ji mathoth, to nyaka ng’ato
achiel tony. Ngwono mar Nyasaye onge ng’at ma nyalo fwenyo.

199. Yie gore piny ka
chigni gowo
Nitie yie tieng’ ariyo "Yie" ma kwang’ e nam kod "Yie" mar
chuny/pach dhano, yie ma kwang’ e nam nyalo gore piny e dho wath ka chiegni
gowo ma neg oganda buora. Chuny dhano bende nyalo jok ma gima nyocha ose geno
timo bare, Keny bende nyalo kethore e odiechieng ma wuon kisera ochano ka
nyako oloko pache.

Dhako ma yach bende nyathi nyalo tho e iye ka odong’ juma achiel kata ndalo
ariyo.

Kik ibed ma mor gi keyo mapok ichopo nikech kwer nyalo tur ma puodho nind
gi buya. Ber mondo wabed gi yie motegni kuom gimoro amora ma watimo nyaka giko.
Kik chunywa jogi….

---

200. Oyundi ni dhi
kulo,

Oyundi ni tienda lit.
Oyundi ni dhi puodho,

Oyundi ni tienda lit.
Oyundi ni dhi rego,
Oyundi ni tienda lit.
Oyundi ni dhi tedi,
Oyundi ni tienda lit.
Oyundi ni bi chiem,

Oyundi ni sese se……….

Thu tinda adong arom gi bap joka nera.
(PINY OSIKO TO OK SIKIE…..)

NYIKWA RAMOGI MANO EMA KELOWA E GIKO ABICH NGECHE; MED SOMO KODWA……

DAHER WINJO PACHI IN BENDE………!

"winyo bende uyo ka aye to piyo….."

WUON ABILA
OGELLO Mak’OKULLO